مسئله گروه‌ مرجع به‌عنوان سنجه‌ای برای مقایسه رفتارهای خود با دیگران مسئله‌ای است به درازای تاریخ که در ادبیات رایج به‌عنوان الگو نیز از آن یاد می‌کنیم ما گروه‌های مرجع را برای سنجش درستی رفتارهای خود به‌کار می‌بندیم. به این ترتیب، مسئله گروه‌های مرجع همواره با مسئله همانندسازی و همرنگی هم‌عرض است.

از دیگر سو، تبدیل شدن یک گروه به گروه مرجع، تابع وضعیتی است که الگوگیرندگان در آن جای دارند، به عبارت دیگر، اینکه چه گروهی به گروه مرجع تبدیل شود لزوماً یک مسئلۀ دلبخواهی و اتفاقی نیست و برخلاف تصور رایج، اینطور نیست که رابطه گروه مرجع با مخاطبانش رابطه‌ای یک‌طرفه باشد حال آنکه این گروه‌های مرجع بنا به سن و جنس افراد متفاوت است. در این بین یکی از اقشار دختران هستند. بسته به اینکه افراد در چه جایگاهی، در حیات اجتماعی، قرار دارند به سمت یک گروه مرجع جذب و گروه‌های دیگر را نادیده می‌انگارند؛ بنابراین با یک فرایند یک طرفه مواجه نیستیم.

پس با توجه به حساسیت موضوع برآن شدیم تا در خصوص گروه‌های مرجع دختران گفت‌و‌گویی را با جامعه‌شناس و پژوهشگر مسائل فرهنگی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

نادر صادقیان با بیان اینکه جامعه متشکل از مجموعه‌ای از ارتباطات و تعاملات اجتماعی است، گفت: این مجموعه از خانواده، دوستان و همسالان گرفته تا نهادهای رسمی، خویشاوندان، نهادهای آموزشی، نهادهای غیررسمی و غیره را شامل می‌شود.

وی افزود: با این حال در این نظام تعامل اجتماعی کنش و واکنش بین گروه‌ها و افراد وجود دارد که یکی از گروه‌های تأثیرگذار و تأثیرپذیر در بین اقشار مختلف اجتماعی، افراد و یا مجموعه‌ای از افراد هستند که می‌توانند تأثیرگذار بوده و محل الهام‌بخشی، الگوسازی، تعریف هنجارها، اخذ سبک زندگی و افکار و غیره به‌ویژه در حوزه فرهنگی باشند که از آن‌ها به‌عنوان گروه‌های مرجع با در نظر گرفتن اقشار مختلف در رده‌های سنی و جنسیتی مختلف یاد می‌شود.

این جامعه‌شناس با اشاره به اینکه اقشار معینی در کنش و واکنش اجتماعی از گروه‌های مرجع خود الهام می‌گیرند، ابراز کرد: گروه‌های مرجع محل رجوع اقشار مختلف اجتماعی هستند.

صادقیان با اشاره به اینکه اقشار مختلف در حوزه گروه‌های مرجع با توجه به نیاز‌های متفاوت جنسیتی، سنی و تجربی و جایگاه اجتماعی با یکدیگر متفاوت هستند، در پاسخ به این سؤال که برای تقویت گروه‌های مرجع چه باید کرد؟ گفت: نخستین مسئله این است که کدام گروه مرجع باید تقویت شود؟ چراکه به طور عمومی نمی‌توان بر لزوم تقویت گروه‌های مرجع به‌صورت عمومی حکم صادر کرد.

وی با بیان اینکه برای این مهم نیازمند سنخ‌شناسی، گونه‌شناسی و دسته‌بندی هستیم، تشریح کرد: در عین حال باید دید با چه زمینه، اهداف و ساز و کاری این موضوع باید مورد توجه قرار گیرد.

این پژوهشگر مسائل فرهنگی ادامه داد: در خصوص گروه‌های مرجع نمی‌توان تعمیم‌گرا بوده بلکه باید خاص‌گرا بود، درواقع باید ماهیت رفتار، تأثیرگذاری و تأثیرپذیری گروه‌های مرجع را شناخت و سپس نسبت به تضعیف و یا تقویت آن‌ها با در نظر گرفتن واقعیت‌های اجتماعی و با در نظر گرفتن آمار رسمی و قطعی و داده‌های قابل اتکای علمی و غیره اقدام کرد.

صادقیان با تأکید بر اینکه تقویت و یا تضعیف یک گروه مرجع تابع اراده‌گرایی به‌ویژه از نوع رسمی آن نیست، تشریح کرد: باید ماهیت و ساز و کارهای واقعی، عینی و درونی این مراجع را درست شناسایی و سپس مشخص کرد که چه موضعی می‌توان در قبال آن‌ها گرفت.

وی با بیان اینکه در مورد جوانان و نوجوانان ازجمله دختران ابتدا باید دید گروه‌های مرجع این قشر کدامند؟ چه ویژگی‌هایی داشته و به چند دسته تقسیم می‌شوند؟ ماهیت و نوع تأثیرگذاری و تأثیر‌پذیری بین گروه‌های مرجع و دختران، با چه ساز و کار و اهدافی و تحت تأثیر چه مسائلی قرار دارد؟ اذعان کرد: با این وجود در یک تقسیم‌بندی اجمالی نسبتاً روشن گروه‌های مرجع را به دو بخش درونی و بیرونی می‌توان تقسیم کرد.

وی با اشاره به اینکه گروه‌های مرجع درونی شامل گروه‌های برخواسته از فرهنگ و بوم کشورمان هستند، تصریح کرد: گروه‌های مرجع بیرونی به گروه‌های تأثیرگذار مرجع در بیرون از بوم و فرهنگ کشور اتلاق می‌شود.

این جامعه‌شناس با بیان اینکه در حال حاضر به‌نظر می‌رسد در بین گروه‌های مرجع گروه همسالان نقش بسزایی در رفتار و کنش دختران جوان و نوجوان ایفا می‌کند، افزود: در دسته‌بندی کلی نیز گروه‌های مرجع را می‌توان به رسمی و غیر رسمی (شبه‌مدرن) تقسیم کرد.

صادقیان با اشاره به اینکه به طور کلی طی دهه‌های اخیر بنا به دلایل متعدد هرچه جلوتر آمدیم گروه‌های غیر رسمی و گروه‌هایی که مدیریت و هدایت رسانه‌های جدیدی همچون شبکه‌های اجتماعی، فضای مجازی و گروه همسالان را عهده‌دار هستند تأثیرگذاری بیشتری دارند، ابراز کرد: در ردیف بعدی برای اکثریت این گروه سلبریتی‌ها، هنرمندان و ورزشکاران به‌عنوان گروه مرجع قرار دارند.

وی با بیان اینکه در خصوص تأثیر مثبت و منفی گروه‌های مرجع نمی‌توان پیش‌داوری کرد، گفت: در مقابل می‌توان وارد مکانیزم تعامل شد و میزان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری آن‌ها را به طور دقیق شناخت.

این‌پژوهشگر مسائل فرهنگی با بیان اینکه بهترین وضعیت برای اینکه یک گروه مرجعیت پیدا کند این است که با قشر مورد نظر خود وارد تعامل شده و با شناخت دقیق و عینی در یک روابط افقی برابر و همسنخ وارد شده و از طریق جلب اعتماد، سرمایه اجتماعی مرجعیت پیدا کند، اظهار کرد: وقتی از سوی گروهی خاص اعتماد جلب و به نیازهای دقیق، حق و مشروع همچون آزادی در معنای درست، حق انتخاب و تنوع و تکثر و نیز نیازهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی قشر مورد نظر توجه شود به‌تدریج مرجعیت حاصل خواهد شد.

صادقیان با بیان اینکه هرچه میزان مشارکت افراد افزایش پیدا کند مرجعیت جریاناتی که این بستر را فراهم کرده‌اند بیشتر می‌شود، اظهار کرد: هر میزان مشارکت و تعامل کاهش پیدا کند این مرجعیت نیز کمرنگ‌تر خواهد شد.

وی در پاسخ به این سؤال که علت مرجعیت یافتن مراجع غیر رسمی چیست؟ گفت: این مهم به این موضوع بازمی‌گردد که میزان تعامل و تحرک در مراجع درونی خودمان در موارد بسیاری با مانع و انسداد مواجه است و بسیاری از نیازها، حقوق‌ها و مطالبه این قشر توجه نشده و بیشتر فضای انسداد وجود داشته تا تعامل و درواقع رابطه دوسویه نبوده است.

این پژوهشگر مسائل فرهنگی در پاسخ به این سؤال که نقش نهادهای فرهنگی را در پررنگ‌تر کردن گروه‌های مرجع درونی چطور ارزیابی می‌کنید؟ اظهار کرد: هرچه به نیازها و حقوق به حق دختران توجه و مشارکت آن‌ها جلب شود و آن‌ها را به رسمیت بشناسیم و در عین حال بتوانند در سیاست‌گذاری‌ها، مدیریت، هدایت و اجرای فرایندهای فرهنگی در یک نظام متکثر، متوازن و آزادانه شرکت کنند به همان اندازه می‌توان انتظار داشت که تعامل مثبت و سازنده بین گروه‌های مرجع درونی و دختران برقرار شود.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد امروزه در بین گروه‌های مرجع، رسانه به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی مرجعیت اصلی را برای دختران نوجوانان و جوانان به خود اختصاص داده‌اند. طبیعتاً امروزه که رویکرد، سلیقه و قدرت انتخاب‌های مختلفی وجود دارد، رسانه‌هایی می‌توانند موفق باشند که وارد فضای گفت‌وگو شوند، رسانه‌هایی که صرفاً از یک منظر و موضع مطالب را مطرح می‌کنند و امکان انتخاب پیش روی مخاطب خودشان قرار نمی‌دهند، طبیعتاً دچار ریزش مخاطبان خواهند شد.

اما رسانه‌هایی که به‌واقع و حتی به ظاهر فرصت اندیشیدن و انتخاب به مخاطبان می‌دهد، نفوذ بیشتری خواهند داشت به همین دلیل خیلی از رسانه‌های جدید سعی کرده‌اند الگوی تعاملی داشته باشند و دائماً از مخاطب بازخورد می‌گیرند و بر اساس واکنش مخاطبان برنامه خودشان را تنظیم و اصلاح می‌کنند به‌طوری‌که روزبه‌روز مخاطبان بیشتری به سمت آنان جلب شود.

این در حالی است که تأثیرپذیری از گروه‌های مرجع در بین جوانان و نوجوانان بیشتر از دیگر سنین است، این گروه سنی در معرض انتخاب‌های مختلف هستند و هنوز هویت شخصیتی و اجتماعی آنان به‌طور کامل شکل نگرفته و در فرآیندِ شدن قرار دارند، در نتیجه تأثیرپذیرترند و در عین حال تردید‌های بیشتری پیش رویشان هست. پس طبیعتاً یک فرد 40 ‌ساله تا حد زیادی چارچوب‌های ذهنی و فکری‌اش شکل‌گرفته‌ درحالی‌که یک دختر نوجوان 14 ‌ساله هنوز چارچوب فکری‌اش در حال شکل‌گیری است.

بنابراین در سنین نوجوانی بیشترین اثر از گروه‌های مرجع وجود دارد. بر این اساس رسانه‌هایی که نتوانند خودشان را به‌روز کنند و به اقتضائات، نیاز‌ها و سلایق مخاطب، توجه نکنند، به مرور ممکن است میزان ریزش آن‌ها بیشتر و شدیدتر شود؛ بنابراین رقابت رسانه‌ای و تنوع گروه‌های مرجع یک واقعیت است و در این رقابت و تنوع، گروه‌هایی می‌توانند حضور، نفوذ و اثرگذاری بیشتری به‌وجود آورند که پاسخ‌ها و واکنش‌های جذاب‌تر، نافذتر و ماندگارتری برای مخاطبان خودشان داشته ‌باشند.